معرفی و گزارش فعالیتهای پژوهشکده حج و زیارت در روزنامه جمهوری اسلامی

ایام شکل‌گیری کاروان‌های حج و آمادگی مومنان برای برگزاری یکی از عمیق‌ترین و فراگیرترین عبادات الهی است. حج، یکی از ارکان دین مبین اسلام است که علاوه بر جنبه عبادی دارای ابعاد گسترده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌باشد. به تعبیر حضرت امام خمینی: «حج کانون معارف الهی است که از آن محتوای سیاست اسلام را در تمامی زوایای زندگی باید جستجو کرد». در پس مناسک حج، رازها و رمزهایی نهفته است که اگر به دقت نگریسته شود، می‌تواند بسیاری از مشکلات فراروی امت اسلامی را مرتفع کرده و زمینه‌های رشد و تعالی آن را فراهم سازد. حضور میلیونی مسلمانان از سراسر عالم اسلامی در کنگره عظیم حج، فرصتی را رقم می‌زند که علیرغم تفاوت‌های موجود مذهبی و نژادی در میان مسلمانان، در پرتو توحید اختلافات رنگ باخته و زمینه‌های همگرایی تقویت شود. در این میان، تنوع، جامعیت، پویایی و گستره وسیع آموزه‌ها و مفاهیم حج، نیاز به توجهی ویژه و اهتمامی جدی دارد. از این رو، ضروری است که اندیشمندان و محققین اسلام‌شناس و متبحّر در تخصص‌ها و دانش‌های روزآمد گردهم آمده و با تشریک‌مساعی، گام‌های بلندی در کشف هرچه بیشتر و اعتلای روزافزون این ودیعه الهی بردارند.
ازسوی دیگر، مفهوم زیارت با وسعت معنایی و افق بلندی که در اندیشه شیعی دارد، می‌تواند کارکردهای ممتاز و برجسته‌ای در عمق بخشی فرهنگ اسلام و اهل‌بیت(ع) ایجاد کند. فهم درست زیارت و شناخت صحیح ظرفیت‌ها و کارکردهای آن، در کنار نقش کانونی اماکن زیارتی در الصاق و گردهم‌آیی و هم‌گرایی مومنان از دیگر داشته‌هایی است که قدردانی شایسته و بایسته آن در گرو کسب شناختی عالمانه از آن است. در این راستا پژوهشکده حج و زیارت می‌کوشد تا با بهره‌مندی از دیدگاه‌ها و نظریات فرهیختگان حوزه و دانشگاه ابعاد مختلف حوزه حج و زیارت را واکاوی کرده، موجب اعتلای فرهنگ حج و زیارت شود.
گزارش زیر به این امید فراهم آمده است که بازتاب‌دهنده تلاش‌های صورت گرفته در نظام جمهوری اسلامی به‌ویژه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت خصوصاً تلاش‌های خستگی ناپذیر حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی عسکر، به منظور نگاه عالمانه و کارشناسانه به این مهم از رهگذر تاسیس پژوهشکده حج و زیارت باشند.

پیشینه
هرچند «پژوهشکده حج و زیارت» نهادی تازه‌بنیان است، اما ریشه در مجموعه‌ای با نام «مرکز تحقیقات حج» دارد که در سال 1370 به عنوان یکی از نهادهای تابعه حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت تاسیس گردید. این مرکز در مدت فعالیت خود علاوه بر ارائه کارشناسی‌های لازم، به ثمر رساندن پروژه‌های تحقیقات و انجام خدمات پژوهشی ارزشمند، در حوزه تولید آثار علمی توانست در ابعاد مختلف حج و زیارت بیش از هزار اثر به جامعه علمی کشور تقدیم نماید. مرکز تحقیقات حج پس از سال‌ها تلاش علمی، توانست با کسب مجوز «شورای گسترش آموزش عالی» در 21 اسفند 1389 به «پژوهشکده حج و زیارت» ارتقا یابد. این تحول، فرصتی به دست داد تا با ورود جدی‌تر به فضای علمی و پژوهشی کشور و تطابق هرچه بیشتر با استانداردها و ضوابط مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، زمینه برای نگاه علمی و تخصصی به دو مقوله مهم حج و زیارت، بیش از پیش فراهم آید.

اهداف و وظایف
توسعه و گسترش پژوهش در زمینه شناخت صحیح از ابعاد عبادی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی حج؛ ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی در زمینه حج و زیارت؛ همکاری پژوهشی با موسسات آموزشی و پژوهشی کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی؛ تقویت فرهنگ و بنیه‌های فکری گردشگری دینی و گسترش و توسعه مطالعات بین مذاهب اسلامی به منظور دستیابی به وحدت امت اسلامی از اهداف این پژوهشکده است. چنان که بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی؛ انجام طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای و میدانی؛ فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مربوطه؛ برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی ـ تخصصی، ملی و بین‌المللی و برگزاری دوره‌های آموزشی، پژوهشی، تحصیلات تکمیلی و کوتاه‌مدت، از وظایف این نهاد علمی می‌باشد.

فعالیت‌های علمی
پژوهشکده حج و زیارت علاوه بر شوراهای عالی مثل هیئت امنا و شورای پژوهشی، دارای گروه‌های تخصصی است که در موضوعات مورد نظر به پژوهش‌های علمی می‌پردازند. هیئت امنای پژوهشکده وظیفه ترسیم سیاست‌های کلان پژوهشکده را به عهده دارد و شورای پژوهشی نیز وظیفه بررسی و تایید طرح‌های پژوهشی و در مجموع نظارت علمی بر فعالیت‌های پژوهشکده را به انجام می‌رساند. چنان که ارائه پژوهش‌های فاخر در ابعاد مختلف حج و زیارت؛ تبدیل شدن به مرجع و قطب پژوهش‌های علمی در موضوع حج و زیارت؛ حضور فعال در جشنواره‌ها و محافل علمی کشور؛ تعامل گسترده با مراکز علمی و پژوهشی کشور؛ تعامل فعال با مراکز پژوهشی جهان اسلام در موضوع حج و زیارت؛ تبیین ابعاد و ظرفیت‌های حج در عرصه تخصصی علوم اسلامی و تربیت و به کارگیری اعضای هیئت علمی پژوهشی متخصص و باتجربه علمی بالا در معارف حج و زیارت؛ از وظایف و مسئولیت‌های گروه‌های علمی و پژوهشی است. گروه‌های فوق وظیفه تحقیق در دو سطح کاربردی و بنیادین را در حوزه حج و زیارت به عهده دارند که ضوابط سطح پژوهش‌ها مطابق با معیارهای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.
پژوهشکده از پنج گروه علمی ـ پژوهشی به شرح زیر تشکیل شده است:
1. گروه اخلاق و اسرار
روشنگری و تقویت اخلاق فردی و اجتماعی در راستای حج و زیارت؛ تبیین آداب ظاهری و باطنی حج و مسافرت‌های زیارتی؛ ایجاد و تعمیق نگاه عرفانی و سیر و سلوکی به حج و زیارت عتبات؛ بیان اسرار، اشارات و لطایف معنوی حج و زیارت معصومین(ع)؛ تبیین آموزه‌های تربیتی حج و عمره و عتبات و تبیین موضوع سال با نگاه اخلاقی و سیر و سلوکی از جمله مسئولیت‌های این گروه است و تا کنون آثاری چون «حج برنامه تکامل»، «جرعه‌ای از صهبای حج»، «آداب سفر حج»، «اسرار عرفانی حج»، «حج و حق‌الناس»، «تحلیل محتوایی زیارتنامه‌ها با رویکرد اخلاقی – تربیتی»، «سیره اهل‌بیت(ع) در حج»، «زیارت از دیدگاه علما و عرفای فریقین»، «همسفر: ره توشه زائران عتبات عالیات»، «تفسیر آیات حج (ویژه جوانان)»، «خدمت‌گزاری به زائران در فرهنگ اسلامی» و «نسیم معرفت حج: سیره و سخن اخلاقی و عرفانی بزرگان در مناسک حج»؛ را در راستای آن منتشر کرده است. این گروه همچنین تاکنون چندین نشست علمی درباره موضوعات مرتبط با اخلاق و اسرار حج برگزار کرده است که «نقش حج در فرهنگ‌سازی جامعه»، «اعتبارشناسی صحیفه سجادیه»، حج در سیره و سخنان رسول اکرم (ص)، «حج در ادبیات کهن» و «بررسی آیین و آداب زیارت مطلوب و مقایسه آن با وضع موجود»، از جمله آن می‌باشد.
2. گروه تاریخ و سیره
تحلیل تاریخ اسلام متناسب با نیاز روحانیون کاروان‌ها و زائران؛ تبیین تاریخ فرق و مذاهب اسلامی در راستای نیازهای روحانیون کاروان‌ها و زائران؛ معرفی شخصیت‌های دینی – سیاسی مکه، مدینه، عراق، سوریه و مصر؛ پژوهش‌ پیرامون اماکن زیارتی و آثار اسلامی و تولید آثاری مرتبط با مناسبت‌های ایام حج و عمره از وظایف این گروه می‌باشد و برخی از آثاری که ازسوی این گروه منتشر شده است از قرار زیر می‌باشد: «آثار اسلامی مکه و مدینه»، «مدینه شناسی (3 جلد)»، «تخریب و بازسازی بقیع»، «زیارتگاه‌های عراق»، «آرمیدگان بقیع»، «تاریخ نقبای مکه و مدینه»، «تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)»، «آرامگاه عقیله بنی هاشم»، «بقیع در بستر تاریخ» و «نقش شیعه در تاریخ نگاری اسلامی».
این گروه همچنین موضوعاتی چون: «بررسی تاریخی پیاده‌روی اربعین و نقش علما در ترویج آن»، «بررسی حضور امام معصوم در نماز امام پیشین»، «بررسی فقهی تاریخی مقامات کربلا»، بررسی زوایای مختلف اربعین»، «بررسی مدفن حضرت زینب (س)» و «تقابل بنی هاشم و بنی امیه در ماجرای دفن امام حسن(ع)، را در نشست‌های علمی به بحث گذاشته است.
3. گروه فقه و حقوق
موضوع‌شناسی فقهی و حقوقی نسبت به اماکن و مسائل مربوط به حج و زیارت؛ شناسایی و تعیین محورهای پژوهشی در مورد ابعاد حقوقی حج و زیارت؛ نظارت علمی بر مناسک و پژوهش‌های انجام شده در راستای جنبه‌های فقهی و حقوقی حج و زیارت و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در حوزه مباحث فقهی و حقوقی حج و زیارت از اهداف این گروه می‌باشد و آثاری چون «ابعاد حقوقی فاجعه منا»، «مقام ابراهیم و جایگاه آن در فقه»، «حج و حقوق بشر»، «حج و ولایت فقیه»، «سرزمین منا و مسائل نوپدید»، «پژوهشی فقهی پیرامون نماز زیارت»، «فقه الحج»، «مناسک حج» (محشی)، و «برائت از مشرکین و جایگاه آن در حج» از جمله پژوهش‌های این حوزه علمی است. در این حوزه چندین موضوع در نشست‌های علمی نیز مورد بحث قرار گرفته است که به شرح زیر می‌باشد: بررسی رویت هلال و نقش آن در حج؛ بازپژوهی اعمال مسجد سهله و کوفه؛ نقد کتاب زیارت از منظر مذاهب اسلامی؛ ابعاد حقوقی فاجعه منا؛ بررسی تطبیقی طواف نساء و طواف وداع؛ بررسی فقهی رفتارهای افراطی در عزاداری اهل‌بیت(ع)؛ حج و محیط‌زیست؛ موضوع شناسی اماکن حج و عمره و بررسی فقهی زیارت از منظر مذاهب اسلامی.
4. گروه کلام و معارف
تبیین آموزه‌ها و باورها و مبانی اعتقادی شیعه و معارف اهل‌بیت(ع) متناسب با نیازهای زائران؛ مقابله با شبهات گروه‌های مخالف شیعه جهت مصون‌سازی معرفتی و عقیدتی زائران و پاسخ و مقابله با مبانی فکری و رفتاری وهابیت جهت جلوگیری از تخریب باورها و عقاید شیعه؛ از جمله اهداف این گروه علمی است و کتابهایی چون: «پژوهشی پیرامون اصول کافی: پاسخ به پرسش‌های وهابیت»، «امامت و دلایل انتصابی بودن آن»، «اشتراکات شیعه و اهل سنت در عقیده مهدویت»، «مجموعه سی جلدی سلسله مباحث وهابیت شناسی»، «فرماندهان تکفیر»، «توحید افعالی از نگاه مذاهب و فرق اسلامی»، «مجموعه کتابهای موسوعه رد شبهات به زبان عربی»؛ «ارزیابی ادله قرآنی خلافت خلفا» و «توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت»، از جمله آثار منتشره این گروه می‌باشد. چنان که بایسته‌ها و آسیب‌ شناسی پژوهش در حوزه وهابیت؛ مقایسه تطبیقی سلفیه و وهابیت؛ نقد مبانی اجتهادی وهابیان و سلفیه؛ بایسته‌های بین‌المللی روحانیون کاروانها؛ شیوه‌ها و راه کارهای بیان و دفاع از عقاید اسلامی در مکه و مدینه؛ تمام الحج لقاء الامام؛ وجه اختصاص اربعین به امام حسین(ع) و ترک حج، آثار و پیامدهای دنیوی و اخروی؛ از جمله موضوعات نشست‌های علمی این گروه بوده است.
5. گروه مطالعات اجتماعی
جامعه‌شناسی تاریخ اسلام؛ تبیین ابعاد سیاسی و اجتماعی حج و زیارت؛ آشنایی زائران با فضای سیاسی و اجتماعی عربستان، عراق و سوریه؛ بررسی جریان‌های سیاسی و اجتماعی وهابیت و جامعه شناسی سیاسی اندیشه شیعه جزء اهداف این گروه می‌باشد و کتابهایی مثل: «حج در اندیشه حضرت امام و مقام معظم رهبری»، حج وتعالی جهان اسلام؛ ره توشه مبلغ در حج؛ حج و امت اسلامی؛ حج و انقلاب اسلامی و ساختار سیاسی – اجتماعی شیعیان عراق؛ از آثار این گروه می‌باشد و موضوعاتی چون آینده پژوهی روابط ایران و عراق، آینده پژوهی حج، بازنمایی تشیع در رسانه‌های غربی و نقش حج در تصحیح آن، بررسی ابعاد تبلیغی و ارتباطی حج و انقلاب اسلامی و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی عمومی در حج؛ برخی آثار علمی این گروه می‌باشد.
در یک نگاه کلی «پژوهشکده حج و زیارت»، در مدت فعالیت خود افزون بر کارهای کارشناسی لازم، اجرای طرح‌های تحقیقاتی و عرضه خدمات پژوهشی ارزشمند، در حوزه تولید آثار علمی تا پاییز سال 1397 حدود 996 عنوان کتاب منتشر کرده است.

نشریه‌های تخصصی
پژوهشکده حج در راستای اهداف خود دارای نشریات تخصصی نیز می‌باشد که به قرار زیر است:
1. پژوهشنامه حج و زیارت
به منظور بهره‌وری علمی و پژوهشی از محققین توانمند در حوزه و دانشگاه دوفصلنامه علمی – پژوهشی «پژوهشنامه حج و زیارت» در سال 94 مجوز انتشار از وزارت ارشاد دریافت کرد. همچنین پس از انتشار دو شماره، در اسفندماه 1396 موفق به اخذ رتبه علمی – پژوهشی از کمیسیون نشریات علمی شد.
2. فصلنامه میقات حج
انتشار این نشریه از پائیز سال 71 آغاز گردید و تاکنون یکصد و شش شماره از آن منتشر شده است. این مجله به صورت تخصصی به موضوعات مرتبط با حج و زیارت پرداخته و مخاطبین خود را در میان روحانیون، مدیران و کارگزاران حج و عمره جستجو می‌کند. این نشریه از شماره 89 به بعد حائز رتبه علمی- ترویجی ازسوی کمیسیون نشریات علمی شده است.
3. دوفصلنامه میقات الحج
به منظور تولید محتوای لازم برای مخاطبان عرب‌زبان از سال 1415 ه.ق انتشار آن آغاز شد و تاکنون 50 شماره از آن منتشر شده است.
4. فصلنامه فرهنگ زیارت
اولین شماره آن به تابستان 1388 باز می‌گردد و تاکنون 35 شماره از آن منتشر شده است. این فصلنامه با هدف ارتقاء سطح علمی روحانیون و کارگزاران حوزه عتبات منتشر می‌شود.
5. گاهنامه بینش
نشریه‌ای که به صورت گاهنامه در حوزه‌های کلامی، سیاسی، فقهی و اخلاقی منتشر می‌شود و در هر شماره به موضوعی ویژه با هدف ارتقای بینش روحانیون و کارگزاران حج و زیارت می‌پردازد.

طرح‌های کلان
پژوهشکده حج علاوه بر پژوهش‌های موردی و تک‌نگاری، برای عمق‌بخشی به تحقیقات خود و جامعیت پژوهش‌های کلان طرح‌هایی را نیز در دست پژوهش دارد که به شرح زیر می‌باشد:
1. دانشنامه حج و حرمین شریفین
ضرورت نگاه تخصصی و علمی به حج و زیارت موجب گردیده تدوین مداخل اصلی این حوزه در قالب دانشنامه حج و حرمین شریفین در دستور کار قرار گیرد. فرآیند اجرایی این کلان پروژه از سال 1387 آغاز گردید و در سال 1392 پنج جلد نخست آن منتشر شد. در سال‌های 1395 و 1396 جلدهای ششم و هفتم منتشر شد و جلد هشتم هم در سال 1397 به اتمام رسید. قرار است این دانشنامه در 20 جلد ارائه گردد.
2. ویکی حج
دانشنامه مجازی ویکی حج در سال 1396 با هدف بهره‌گیری از ابزارهای روزآمد ارتباطی به منظور گسترش عمومی معارف مرتبط به حج و زیارت و دسترس‌پذیری بیشتر تولیدات علمی پژوهشکده حج و زیارت راه‌اندازی شد.
3. دانشنامه عتبات عالیات
دانشنامه عتبات عالیات، دانشنامه‌ای تخصصی با موضوع حرم امامان(ع) و دیگر اماکن زیارتی مشهور در عتبات عالیات (نجف، کربلا، کاظمین، سامراء) است. این دانشنامه با اهدافی چون بزرگداشت اهل‌بیت(ع) و اماکن منسوب به آنان و فراهم کردن مرجعی معتبر و جامع برای جامعه علمی و زائران عتبات عالیات، از سال 1396
در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و درحال تدوین می‌باشد.
4. موسوعه رد شبهات
به منظور پاسخ‌گویی متقن و علمی به شبهات وارده ازسوی سلفیان و وهابیان بر باورهای پیروان اهل‌بیت(ع) موسوعه رد شبهات در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و اساسنامه، شیوه‌نامه و عناوین شبهات تهیه گردیده است. با انجام این پروژه، مجموعه مدونی در پاسخگویی به شبهات وهابیت فراهم خواهد آمد که پاسخگوی نیازهای محققان خواهد بود. تاکنون برخی مقالات این موسوعه که به زبان عربی است به صورت تک‌نگاری منتشر شده است.
5. نرم‌افزار مقابله با وهابیت
پژوهشکده حج و زیارت با مشارکت معاونت آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی اقدام به تولید نرم‌افزاری جامع در خصوص نقد و مقابله با وهابیت کرده است که شامل کتب، دروس آموزشی، فیلم، تصویر و... تهیه گردیده است.
کتابخانه تخصصی
از مهم‌ترین بخش‌های پژوهشکده می‌توان به کتابخانه تخصصی آن اشاره نمود که در زمان فعالیت مرکز تحقیقات حج، تاسیس و تاکنون گسترش قابل توجهی پیدا کرده است؛ به طوری که می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین و تخصصی‌ترین کتابخانه فعال در زمینه حج و زیارت در کشور یاد کرد.
فهرست‌نویسی قریب به بیست و پنج هزار جلد کتاب در این کتابخانه، تجهیز آن به نرم‌افزارهای جامع و روزآمد کتابداری و قرار گرفتن اطلاعات کتب کتابخانه در معرض دید کاربران اینترنتی بر روی پایگاه اطلاع‌رسانی، شرایط مساعدی را فراروی پژوهشگران این حوزه برای بهره‌مندی از منابع و اسناد موجود در کتابخانه پدید آورده است. همچنین PDF سازی کتب کتابخانه به منظور عرضه آن در فضای مجازی و سهولت هرچه بیشتر در دسترسی مخاطبین، در دستور کار قرار گرفته است که با روند مناسبی درحال پیگیری است. همچنین جدیدترین آثاری که در حوزه حج و زیارت منتشر می‌شود، خریداری و به محققان عرضه می‌شود.

موزه حج و زیارت
موزه حج و زیارت که به همت حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی عسکر نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی با هدف و انگیزه حفظ و اشاعه دستاوردهای معنوی و فرهنگی پس از انقلاب اسلامی در حوزه حج و زیارت در محل حج و زیارت تهران راه‌اندازی شد، در سال 96 به ساختمان حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت در استان قم منتقل شد و دارای بخش‌های زیر می‌باشد:
1. گنجینه قرآن شامل حدود 900 جلد قرآن اعم از نسخ خطی و چاپ سنگی و چاپ که در کشورهای مختلف نگاشته شده و نیز تعداد زیادی ترجمه‌های قرآن کریم به زبان‌های مختلف دنیا.
2. هدایایی که مسئولین حج، شخصیت‌های سیاسی، علمی و فرهنگی سایر کشورهای اسلامی به مسئولان حج جمهوری اسلامی اهداء کرده‌اند.
3. تابلوهای فرش‌های نفیس؛ که برخی از آیات مربوط به حج، تصاویر کعبه، مسجدالنبی، برخی اماکن مکه و مدینه و تصاویر مربوط، که توسط هنرمندان ایرانی بافته شده است
4. عکس‌های ارزشمندی از کعبه و مسجدالنبی و امکان تاریخی مکه و مدینه اعم از تصاویر کهن و جدید.
5. مجموعه‌ای از هنر خطاطان و نقاشان و صنعت‌گران ایرانی که در حوزه آیات حج و اماکن و نمادهای حج خطاطی، نقاشی و صنایع دستی و تابلوهای زیبا، زینت بخش موزه است.
6. ماکت آموزشی نمادینی از شهر مدینه منوره که جهت آشنایی بازدیدکنندگان از اماکن و وقایع تاریخی دوران پیامبر اکرم (ص) طراحی شده است.

همایش‌ها و نشست‌های تخصصی
از جمله وظایف و ماموریت‌های پژوهشکده که از زمان فعالیت‌ مرکز تحقیقات حج پیگیری می‌شده است، ساماندهی همایش‌ها و نشست‌های تخصصی مرتبط با موضوع حج و زیارت است. از جمله این همایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
همایش حج و جهانی‌شدن
این همایش در اسفندماه 1389 با حضور اندیشمندان و فرهیختگان حوزوی برگزار گردید. از آنجا که امکانات و وسایل ارتباط جمعی جهان را به دهکده‌ای تبدیل کرده است، کنگره حج با محوریت کعبه، در عرصه جهانی شدن می‌تواند نقش موثری ایفا کند. حضور نمایندگان مسلمان بیش از 57 کشور اسلامی در مراسم حج، زمینه‌های همگرایی و جهانی کردن ارزش‌ها و آموزه‌های اسلامی را فراهم می‌کند. از این رو، همایش حج و جهانی شدن توسط پژوهشکده و با اشراف نماینده رهبری در امور حج و زیارت برگزار گردید. مقالات ارسالی به این‌ همایش در کنار رهنمودها و توصیه‌های مراجع عظام تقلید، بسترهایی را برای پرداختن هرچه بیشتر کارشناسان به این محور مهم فراهم نمود.
همایش حج و اقتصاد
یکی از ابعاد مهم حج که قرآن مجید نیز آن را تایید کرده است، منافع و ظرفیت‌های اقتصادی حج برای انسان‌ها است. با این وجود، فعالیت علمی مناسبی در این عرصه انجام نشده است. همایش حج و اقتصاد نخستین نشست پیرامون ابعاد اقتصادی حج بود که در تاریخ 22 تیرماه 1391 برگزار گردید. گزینش 32 مقاله برتر از مجموع 75 مقاله ارسالی به دبیرخانه همایش، و چاپ آنها در کتاب «مجموعه مقالات همایش حج و اقتصاد»، منبع و مرجع علمی برای انجام پژوهش‌های بیشتر را در اختیار محققان قرار داده است.
همایش مسعای قلم
نخستین همایش مسعای قلم (تجلیل از نویسندگان حوزه حج و زیارت) توسط پژوهشکده حج و زیارت در اردیبهشت سال 1393 برگزار شد. در این همایش از میان 350 اثر رسیده در حوزه حج و زیارت به دبیرخانه همایش، 22 اثر برتر انتخاب و از نویسندگان آنان تجلیل به عمل آمد.
همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق
همایش بین‌المللی میراث ایران و عراق با همکاری پژوهشکده حج و زیارت در اسفندماه 1393 برگزار گردید. در این همایش 15 مقاله از گروه‌های علمی پژوهشکده به همایش ارسال شد که در ویژه‌نامه مربوط به همایش به چاپ رسید.
برگزاری نشست‌های تخصصی
در کنار همایش‌ها، نشست‌های تخصصی در قالب هم‌اندیشی نیز در پژوهشکده حج و زیارت، برگزار می‌گردد. در این هم‌اندیشی‌ها اساتید و فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی به مباحثی می‌پردازند که کمتر مورد توجه قرار گرفته است و با عنایت به اینکه شرکت‌کنندگان در این نشست‌ها نیز معمولاً متخصصان در موضوع نشست هستند، در تضارب آراء، مباحث ارزشمندی مطرح می‌شود. تاکنون موضوعاتی از قبیل حج و دیپلماسی عمومی، مقایسه میان وهابیت و سلفی‌گری، آینده‌پژوهشی حج، حج و ظرفیت‌های فرهنگی و... برگزار شده است.

ساماندهی نظام جامع و سامانه مواجهه علمی با وهابیت
ضرورت مواجهه جدی با وهابیت و دفاع از کیان تشیع در مقابل شبهات مطروحه ازسوی این فرقه و فرصت‌هایی که حج، برای شناخت و مقابله با تهدیدات وهابیان در اختیار می‌نهد، این ظرفیت را به‌وجود آورده است که پژوهشکده حج و زیارت به عنوان ستاد مقابله عالمانه و کارشناسی با وهابیت در کشور شناخته شود. بر این اساس، نظام جامع مواجهه با وهابیت تدوین و با بهره‌گیری از آرای اندیشمندان به راهبردها و برنامه‌های عملیاتی مقابله با این فرقه بدل خواهد شد.

تهیه بانک اطلاعات الکترونیک
با توجه به ضرورت حضور جدی‌تر پژوهشکده در عرصه‌های نوین اطلاع‌رسانی، بانک اطلاعات الکترونیک با قابلیت‌ها و امکاناتی از جمله کتابخانه، سامانه پرسش و پاسخ، گالری تصاویر و فیلم‌ها و... در دست پیگیری است.

تبدیل محصولات پژوهشکده به نرم‌افزارهای رایانه‌ای
آثار علمی و پژوهشی تولید شده در این پژوهشکده با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و بعثه رهبری به‌صورت نرم‌افزاری و در قالب ده CD و DVD منتشر شده است. مهم‌ترین این نرم‌افزارها عبارتند از: «مکتبه الحج»، «احکام و مناسک حج»، «سفرنامه و خاطرات حج»، «عتبات عالیات»، «زائر» و...

کتابشناسی آثار پژوهشی مرتبط
در قالب پروژه «کتابشناسی حج و زیارت» تمامی کتب و منشورات مرتبط با موضوع حج و زیارت جمع‌آوری و نمایه‌زنی گردیده است و علاقمندان می‌توانند با مراجعه به آن، با مراجعی جهت کتابشناسی توصیفی آثار در این حوزه آشنا گردند. پروژه «نمایه آثار» نیز به کتابشناسی آثار منتشره در حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت از زمان تاسیس مرکز تحقیقات حج تاکنون می‌پردازد.

حمایت از پایان‌نامه‌های مرتبط
از آنجا که دانشجویان سطوح عالی حوزه و دانشگاه ظرفیت بسیار مناسبی برای پرداختن به مسائل ناکاویده حوزه حج و زیارت هستند، پژوهشکده، بخشی از توان خود را برای هدایت و حمایت از پایان‌نامه‌هایی که در سطوح مختلف حوزه و دانشگاه درحال انجام است، قرار داده است. تاکنون نیز صدها پایان نامه در این زمینه شناسایی شده است و برنامه‌هایی به منظور حمایت از نگارش پایان‌نامه در سطوح عالی حوزه و دانشگاه در موضوعات مرتبط با حج و زیارت در دست پیگیری است.

پایگاه مجازی
پایگاه اینترنتی پژوهشکده حج و زیارت به آدرس hzrc.ac.ir به دو زبان فارسی و عربی است. در این سایت می‌توان با بخش‌های مختلف پژوهشکده حج و زیارت و نیز فعالیت‌های علمی – پژوهشی آن آشنا شد. معرفی جدیدترین آثار منتشر شده پژوهشکده نیز از بخش‌های مهم سایت است.