نسخه خطی الجواهرة المُعَدّة فی فضائل جدّه اثر حضراوی مکّی

معرف: احمد خامه‌یار

احمد بن محمد بن احمد حضراوی مکّی هاشمی، در سال ۱۲۵۲ق در اسکندریه مصر به دنیا آمد. در سن ۷ سالگی، با پدرش به مکه مهاجرت کرد و حیات علمی خود را در آن ادامه داد و تا پایان عمر خود در این شهر زیست و در سال ۱۳۲۷ق از دنیا رفت. او از آخرین نسل مورخان مکه در پایان دوره عثمانی و پیش از روی کار آمدن دولت سوم سعودی به شمار می‌آید.

حضراوی تألیفات متعددی داشته که از آن جمله می‌توان به العقد الثمین فی فضائل البلد الامین، تاج تواریخ البشر من ابتداء الدنیا الی آخر القرن الثالث عشر، سراج الامة فی تخریج احادیث کشف الغمّة، فضائل مکة والمدینة، اللطائف فی تاریخ الطائف، الجواهر المعدّة فی فضائل جدّة، المفاضلة بین جدّة والطائف، تاریخ الاعیان، مختصر حسن الصفا (درباره امرای حجّ) و بشری الموحّدین فی معرفة امور الدین اشاره کرد.

چنانکه از فهرست آثار حضراوی ملاحظه می‌شود، او اهتمام خاصی به تاریخ‌نگاری برای شهرهای حجاز همچون مکه، طائف و جده داشته است. کتاب الجواهر المعدّه وی، با اینکه حجم نسبتاً کمی دارد، متن بسیار مهمی در تاریخ جدّه و مطالعه وضعیت و بناهای این شهر در اواخر دوره عثمانی و پیش از تشکیل دولت عربستان کنونی به شمار می‌آید.

مؤلف کتاب خود را در یک مقدمه، دو فصل و یک خاتمه نگاشته است که موضوع هر یک از آنها چنانکه در متن کتاب آمده، به شرح زیر است:

مقدمه: فی سبب انشائها وضبط أسمائها ومَن أنشأها

فصل۱: فی فضائلها والمرابطة والصلاة فیها والمجاورة

فصل۲: فی مآثرها وما احتوت علیه من سکّانها

خاتمه: فی بعض حکایاتٍ لطیفة وقعت فی عرصاتها

مقدمه و دو فصل کتاب، عمدتاً شامل احادیث و اخباری است که از منابع و متون قدیمی‌تر اقتباس شده. اما خاتمه کتاب ارزشمندترین بخش آن به شمار می‌آید؛ چراکه این بخش، حاوی سیری از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی مرتبط با شهر جدّه از سده نهم تا زمان نگارش کتاب و اخبار توسعه این شهر در دوره عثمانی است و در ادامه نیز، مؤلف توصیفی از اسکله و بازارهای شهر جدّه و فهرستی از مساجد و زاویه‌های صوفیه در آن به دست داده است.

از کتاب الجواهر المعدّة فی فضائل جدّة، چند نسخه خطی وجود دارد که مهم‌ترین آنها، نسخه به خط مؤلف است. این نسخه امروزه در کتابخانه چستربیتی دوبلین به شماره Ar ۳۷۲۲ نگهداری می‌شود و حاوی ۳۷ برگ و ابعاد آن ۲۴,۲ در ۱۷.۴ سانتی‌متر است. با استناد به انجامه نسخه، مؤلف نگارش کتاب را در روز دوم ماه جمادی‌الآخره سال ۱۲۸۸ق به پایان برده است.

این اثر به تصحیح حَمَد الجاسر ـ پژوهشگر فقید سعودی ـ در پنج مقاله پیاپی در مجلة العرب (چاپ ریاض)، شماره‌های ۵-۶، ۷-۸، ۹-۱۰، ۱۱-۱۲ از سال سیزدهم و شماره ۱-۲ از سال چهاردهم این مجله منتشر شده است. همچنین بار دیگر نیز به تصحیح علی عمر در قالب کتاب مستقلی از سوی مکتبة الثقافة الدینیة در قاهره در سال ۱۴۲۳ق / ۲۰۰۲م منتشر شده است.