زیارت بقیع: بررسی جامعه‌شناسی تاریخیِ شعائر دینی شیعه در سفرنامه‌های‌حج دوره‌ قاجار

نوشته محمدعلی چلونگر (استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان) و زهرا سادات کشاورز (دکتری تاریخ تشیّع دانشگاه اصفهان)

میقات حج، شماره 111، بهار 1399 (ویژه‌نامه بقیع)

تأمل و تحلیل جامعه‌شناسی تاریخیِ شعائر دینی شیعه در سفرنامه حج دوره قاجار از اهداف این پژوهش به شمار می‌رود. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه‌‌شناختی در تحلیل پدیده‌های تاریخی و برپایه منابع کتابخانه‌ای، این پرسش را طرح نموده که شعائر و نمادهای شیعیان در زیارت قبرستان بقیع در دوره قاجار کدام است؟ برای پاسخگویی به این پرسش که هدف اصلی این پژوهش است، فرضیه ذیل به آزمون گذاشته شد: شعائر گفتاری و رفتاری از طریق متغیرهای متنوعی همانند توسل به ائمه اطهار(ع) ، زیارت قبور ائمه(ع)، سوگواری شیعیان بر مصیبت اهل بیت(ع) و معنویت‌گرایی در سفر زیارتی قبرستان بقیع دوره قاجار نقش اساسی داشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دستيابي به حقايق نهفته شعائر و بازنمايي سمبل‌هاي شعائر مذهبی قبرستان بقیع و شناخت هرچه بيشتر آن واقعيت در جریان پيوند احساسي با سمبل‌ها از طريق اجراي شعائر جمعي، ايجاد انرژي احساسي و تعلق جمعي جهت تحقق اصول زير بنايي شعائر به عنوان پیامدهای سفر زیارنی به شهر مدینه و زیارت قبرستان بقیع حاصل شده است.