شبهه: نقد سند حديث «مَن مات ولم يعرف إمام زمانه ...»

شبهه دوم: نقد سند حديث

ابن تيميه در نقد سند گفته است: «من روى هذا الحديث بهذا اللفظ؟ و أين اسناده؟»؛ «ناقل اين حديث کيست؟ و اسناد آن کدام است؟»[۱]

پاسخ شبهه دوم

شبهه ابن تيمه نسبت به سند اين حديث، مردود است؛ زيرا اين حديث نبوي در متون حديثي اهل سنت، دست‌کم با سه سند، به پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} رسيده است، عبدالله بن عمر، ابوهريره و معاويه. اين سه طريق عبارت‌اند از:

۱. ابوداوود در «مسند» از خارجة بن مصعب از زيد بن اسلم از ابن عمر از رسول خدا _{(صلی الله علیه و آله)} نقل کرده است.[۲]

۲. دارقطني بغدادی با سلسله سند از ابن عياش از ابي‌هريره از نبي اكرم _{(صلی الله علیه و آله)} نقل كرده است.[۳]

۳. احمد ابن حنبل با سند متصل از معاويه.[۴]

طبق بررسي و تحقيق از ديدگاه حديث‌شناسان، سلسله سند اين حديث، ثقه و مورد اعتماد است. براي رعايت اختصار، فقط به بررسي سند سوم مي‌پردازيم.

يكي از روايان اين حديث، اسود بن عامر است. محمد ناصر الالباني در مورد او بر اين باور است كه اسود بن عامر، ثقه و در صحاح سته به سخنان او احتجاج شده است. ابن قدامه، به صراحت ثقه بودن او را تصديق مي‌كند.[۵] احمد بن حنبل در مسند، از اسود بن عامر، احاديث بسياري نقل كرده است. همچنين ابن كثير و علماي ديگر كه سخن آنها نزد همه اهل سنت معتبر است، از اسود بن عامر، روايت نقل كرده و پذيرفته‌اند. از جمله ابن بهرام الدارمي در سنن الدارمي، بخاري و مسلم در صحيحين، ابن يزيد القزويني در سنن، ابن حجر در فتح الباري و... .

از ديگر راويان اين حديث، ابوبكر است كه او مورد مدح قرار گرفته و تعابيري مانند صدوق، صاحب قرآن، خير، ثقه، از قراء اهل كوفه و در روايات او بأسي نيست، درباره او به کار رفته و از ثقات و داراي عدالت قطعي معرفي شده است.[۶]

عاصم كه در سلسله سند او قرار گرفته، به ويژگي‌هايي مانند ثقة، صاحب سنة و قراءة، مرد صالح و بأسي به او نيست، توصيف شده است. ابن حبان و ابن شاهين او را از ثقات شمرده‌اند.[۷]

در مورد حمزة بن عمرو ابوصالح، صحابي (۶۱ه‍ .ق) كه در سند اين حديث قرار دارد، تعابيري مانند صحابي جليل، راوي حديث از پيامبر _{(صلی الله علیه و آله)} و ابابكر صديق، عمر بن خطاب و عايشه به کار رفته است. ابوحاتم، نسائي و ابن حبان او را از ثقات شمرده‌اند.^[۸] با توجه به اين گفته‌ها، ثقه و مورد اطمنان بودن وي بدون اشكال است. كسي كه از ابابكر، عمر و عايشه حديث نقل كند، سخنش حتماً مورد قبول آنهاست. علاوه بر اينكه اينها بر ثقه بودن او چنان‌كه ديديم تصريح کرده‌اند.[۹]

[۱]. منهاج السنه، ج۱ و ۲، صص۲۶ ـ ۳۱.

[۲]. مسند أبي‌داوود، ص۲۵۹.

[۳]. العلل الوارده في الاحاديث النبويه، ج۷، صص۶۳ و ۶۴.

[۴]. مسند، احمد بن حنبل، ج۴، ص۹۶.

[۵]. إرواء الغليل، ج۲، صص۲۶۹ و ۲۷۰؛ الشرح الكبير، ابن قدامه، ج۲، ص۱۱.

[۶]. تهذيب الكمال، ج۳۳، صص۱۲۹ ـ ۱۳۳؛ تهذيب التهذيب، ج۱۲، صص۳۷ ـ ۳۹.

[۷]. تهذيب التهذيب، ج۵، ص۳۵.

[۸]. تهذيب الكمال، ج۷، ص۳۳۳؛ تهذيب التهذيب، ج۳، ص۲۸؛ تقريب التهذيب، ج۱، ص۱۸۰.

[۹]. نمونه‌هاي ديگر از تأييد صحت اين حديث عبارت‌اند از:

هيتمي گفته است: «همه رجال اين حديث صحيح است» و يك مورد آن را هم رد نمي‌كند. (مجمع الزوائد، ج۵، ص۲۲۵).

در كتاب السنة ابي‌عاصم آمده است: «همه رجال اين حديث ثقه و اسناد آن صحيح است و در صحيح مسلم هم آمده است». ( ص۴۸۹).

اسكافي اين حديث را ذكر نموده، بدون اينكه به آن خدشه‌اي كند.

محقق المعيار و الموازنة، ذيل اين حديث گويد: «اين حديث از حقايق ثابته و متفق‌عليه بين شيعه و سني است». (المعيار والموازنة، ص۷۴).

محققين مسند احمد بن حنبل که معاصر هستند نيز صحت طرق اين حديث را تأييد كرده‌اند. (مسند احمد، ج۴، ص۲۹۱ و مجلدات ديگر).