یکصد و بیست و هفتمین شماره فصلنامه علمی- ترویجی "میقات حج" منتشر شد

یکصد و بیست و هفتمین شماره فصلنامه علمی- ترویجی "میقات حج، با انتشار هفت مقاله در موضوعات مرتبط با فقه، اسرار، تاریخ و ... حج، به همت پژوهشکده حج و زیارت منتشر شد.

عناوین و چکیده‌های مقالات منتشر شده در این شماره به شرح زیر است:

نقد و بررسی آرای مفسران پیرامون واژه «منافع» در آیه 28 سوره حج

✍️ علیرضا شیرزاد دانش آموخته دکتری قرآن و متون اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم

چکیده

این پژوهش با هدف تبیین و بررسی آرای مفسران پیرامون واژه «منافع» در آیه 28 سوره حج و نیز نقد آرای تفسیری انجام شده است. به همین منظور با روش توصیفی تحلیلی، کتب تفسیری شیعه و سنی و نیز کتب روایی شیعه مورد بررسی قرارگرفته و آرای تفسیری پیرامون این آیه و روایات ذیل آن استخراج و سپس مورد تحلیل و نقد قرار گرفته اند. یافته های پژوهش نشان می دهد که منافع به معنای هر نوع منفعت دنیوی و اخروی است که فرد را به خیر یا مطلوب خود می رساند. همچنین برخی از مفسران منفعت در این آیه را منفعت دنیوی، برخی منفعت اخروی و برخی دیگر اعم از دنیوی و اخروی دانسته اند که دلیل ادبی و روایی قول شمولیت را ترجیح می دهد. همچنین با دلائلی همچون اختصاص، تکثیر، تعظیم و تعمیم می توان نکره آمدن این واژه را توجیه نمود. مصادیق این واژه از دیگر نکات تفسیری این واژه می باشد که رضوان و غفران الهی به عنوان مصادیق منافع اخروی و تجارت و رفع حاجت مردم به عنوان مصادیق منافع دنیوی است.

بررسی موارد اشتراک و اختلاف فقه مذاهب خمسه در حج بانوان

✍️سیدعلی هاشمی خانعباسی استادیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه

✍️خدیجه غفاری ساروی خدیجه غفاری ساروی: دانش آموخته سطح3 حوزه علمیه خواهران ساری - ایران

چکیده

بحث احکام اختصاصی زنان و بررسی تکالیف شرعی ایشان، قدمتی هم‌تراز با تاریخ فقه و فقاهت دارد؛ ولی با این‌همه، کمتر به‌عنوان موضوعی مستقل با رویکرد به احکام اختصاصی زنان در عبادات از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و استخراج احکام اختصاصی ایشان در یک نوشتار، مورد توجه قرارگرفته است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و به شیوه‌ی پردازش اطلاعات توصیفی و تطبیقی به جمع‌آوری این احکام اقدام نموده و نظرات فقهای مذاهب خمسه دراین‌باره، گردآوری و مقایسه شده است. در بحث عبادات احکام خاصی برای بانوان وجود دارد که گاهی تمایزات به جهت حریم عفافی زنان و گاهی به دلیل تسهیل امر برزنان یا متاثراز احکام خاص زنان است. این پژوهش فقط به بررسی نقاط اشتراک و افتراق و شناخت آن‌ها در باب حج از نگاه مذاهب فقهی خمسه پرداخته است. نتایج محتویات پژوهش، حاکی از وجود تفاوت در احکام شرعی زنان است مثلا در مواردی مانند همراهی بانوان با یکی از محارم، احرام مستحاضه، استفاده از زیور آلات، استعمال حنا در حال احرام، طواف نسا و ... افتراق داشته؛ و در مواردی دیگر مانند اجازه همسر در حج بانوان، احرام حائض، پوشیدن لباس دوخته و ... با هم مشابهت دارند. نگارنده بر این باور است که فقهای شیعه و مذاهب اربعه در اصل احکام اختصاصی زنان در عبادات اتفاق نظر دارند و اختلاف آن‌ها در جزئیات احکام حج می باشد.

بازخوانی تحلیلی انتقادی استفتا شیخ ابن بلیهد در مسئله ی تخریب بقیع با تکیه بر منابع اهل سنت

✍️نجیبه سادات حسینی طلبه‌ی سطح سه تاریخ و سیره اهل بیت جامعه الزهرا سلام الله علیها

چکیده

قبرستان بقیع در شهر مدینه یکی از بزرگ ترین میراث فرهنگی مسلمانان است که هویت و اصالت تاریخ اسلام را در خود دارد. پس از استقرار آل سعود بر حجاز، شیخ عبدالله بن بلیهد قاضی القضات منسوب شده از سوی حاکم وقت، با مبانی فکری که از محمد بن عبدالوهاب و در رأس آن از ابن تیمیه حرانی به ارث برده بود از شیوخ مدینه استفتاء کرده و در پی آن در شوال سال 1344 هجری قمری حکم به تخریب این قبرستان تاریخی داد. مفتیان مدینه در پی این استفتاء برای توجیه اذهان عمومی و اقناع مسلمانان به روایات متمسک شدند تا به عملکرد خود مشروعیت بخشند. این پژوهش درصدد بازبینی ادله و روایاتی است که در این استفتاء برای تخریب بقیع مورد استناد قرار گرفته است. شواهد علمی بیان شده در این نوشتار روشن می سازد که مدعاهای مطرح شده توسط مفتیان سعودی برای تخریب این میراث اسلامی ، بی اساس بوده و فقط برای متقاعد کردن اذهان عمومی مورداستفاده قرارگرفته است. این نوشتار در پی این است که با استفاده از منابع معتبر اسلامی ، برخی از گزاره های مورداستفاده در این استفتاء را نقد نموده و تکریم قبور اولیای الهی را از قرآن و سنت اثبات نماید.

سکینه بنت الحسین سلام الله علیها ، شخصیتی کم نظیر خفته در خاک بقیع (بررسی اسناد تاریخی وفات و محل دفن سکینه بنت الحسین ع)

✍️زهرا مهرجوئی مدرس جامعه الزهرا س و معاونت پژوهش انجمن تاریخ

✍️مریم زارعی طلبه جامعه الزهرا س

چکیده

زنان تاریخ ساز همواره یکی از ارکان مورد توجه مورخین بوده و هستند . بانوانی که گاهی با حضور خود ، عبور از یک پیچ تاریخی را به تصویر کشیده اند و گاهی نام آنان تداعی کننده حادثه ای اثرگذار در ذهن تاریخ است . حضرت سکینه بنت الحسین سلام الله علیها یکی از زنان با فضیلت و از نواده های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده است. گزارش های مختلفی در باره حیات و وفات ایشان نقل شده است . از جمله موضوعات اختلافی مطرح در باره ایشان چگونگی تدفین و تشییع و نیز محل دفن و آرامگاه ایشان است که برخی آن را در مدینه و برخی دیگر در شام و یا در راه مکه می دانند. این نوشتار با عنوان "بررسی اسناد تاریخی وفات و محل دفن سکینه بنت الحسین" با تکیه بر منابع تاریخی و رجالی سعی بر این داشته است تا به این ابهامات موجود پاسخ دهد . و با بررسی شواهد و قرائن بدین نتیجه دست یافته است که همانگونه که سکینه(س) در مدینه مقیم بوده و در آنجا نیز رحلت نموده است طبعا قبر او نیز در بقیع قرار دارد.

کاربست تاریخ نگاری شفاهی در مطالعات بقیع‌شناسی

✍️علی اکبر جعفری دانشیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان

✍️اکرم شاسنائی دانشجوی دکتری، تاریخ ایران بعد از اسلام، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان

چکیده

تاریخ شفاهی، روش گردآوی اطلاعات در تاریخ معاصر است و در تکمیل و پرکردن خلأهای اطلاعاتی منابع مکتوب و اسنادی، کاربرد ویژه‌ایی دارد. در این روش، پژوهشگر با مراجعه به شاهدان یا نقش‌آفرینان وقایع، علاوه بر اینکه روایت آنان را ثبت می‌کند، و از این مسیر به تولید منابع اطلاعاتی کمک می کند، امکان تفسیر در مورد اتفاقات و حوادث را فراهم می‌نماید و به مسائل پیرامونی وقایع نیز توجه دارد. از این روش به خوبی می توان برای استخراج و ثبت اطلاعات ناشی از سفرها و از جمله سفرهای زیارتی بهره زیادی برد. بقیع شناسی و بررسی تحولات تاریخی و اجتماعی آن به عنوان یک ضرورت کاملاً آشکار، می‌تواند با بهره‌گیری از تاریخ شفاهی، به تولید محتوا بپردازد و بانک اطلاعات ارزشمندی را در زمینه‌های مختلف؛ پیشینه تاریخی و تغییرات سازه‌ای، آداب و نحوه تشرف و چگونگی تعامل نیروهای امنیتی- انتظامی عربستان با زائرین و تغییرات فضایی را جهت پژوهش‌های بعدی در اختیار قراردهد. بر این اساس، این مقاله با استفاده از منابع کتابخانه‌ای- اسنادی و با روش تبیینی در پی پاسخ به این سؤال اصلی است که :کاربست تاریخ شفاهی در مطالعات بقیع‌شناسی چیست؟

گزارشی از همایش جهانی بقیع، مدفن امامان و اصحاب و دستاوردهای علمی آن

✍️محمدسعید نجاتی عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

این مقاله گزارشی جامع از همایش جهانی «بقیع؛ مدفن امامان و اصحاب» و خلاصه سخنرانی‌های جلسه اصلی و کارگروه‌ها و مقالات و آثار منتشرشده در آن به همراه اهداف و سوابق و پیشینه، فعالیت‌ها و آثاری است که در آن ارائه‌شده است. همایش جهانی بقیع مدفن امامان و اصحاب با محوریت پژوهشکده حج و زیارت و حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت و همکاری بسیاری از مراکز علمی و پژوهشی حوزوی و دانشگاهی در بهار 1403 ش.مصادف با شوال 1445 ق.برگزار شد. در این مقاله علاوه بر گزارش موارد ذکرشده، به کارگروه‌های مرتبط به این همایش پرداخته که در روزهای 30 و 31 فروردین‌ماه 1403 برگزار شد و فهرستی از کتاب‌ها و مقالات منتشرشده در مجموعه آثار این همایش معرفی می‌شود. برگزاری همایشی جهانی با موضوع بقیع و چاپ اثر علمی متعدد و مورد تائید یکی از رویدادهای علمی در عصر حاضر است که این مقاله به گزارش آن پرداخته است.

بررسی کارنامه امنیتیِ خادم الحرمین الشریفین؛ از حجِ امن تا حجِ امنیتی

✍️ علی اکبر فهیمی

چکیده

امنیت یکی از کلیدی ترین مواردی است که در طول تاریخ، نظر اندیشمندان را به خود جلب کرده است. تقریباً می توان گفت هیچ اندیشمند و یا نحله فکری نبوده که در مورد امنیت سخن نگفته باشد. با گذشت زمان، امنیت به عنوان پیشنیازی برای بارور شدن سایر استعدادها مطرح شد. این امر باعث گردید در طول تاریخ تعاریف متنوعی از امنیت ارائه گردد. این تعاریف متنوع به وضوح نشان می‌دهد نمی‌توان امنیت را تک ساحتی تعریف کرد و ابعاد مختلف آن را نادیده گرفت. عربستان سعودی به عنوان دولت میزبان حرمین شریفین، عهده دار برگزاری مراسم حج است و مهم‌ترین وظیفه پادشاه عربستان به عنوان خادم الحرمین الشریفین، تأمین امنیت حجاج می‌باشد. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی، با گردآوری داده ها به شیوه کتابخانه‌ای و مطالعه اسناد و متون، به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا آل سعود توانسته است امنیت حجاج را تأمین کند؟ فرضیه پژوهش این است که آل سعود به جای تأمین امنیت حجاج به دنبال امنیتی کردن حج بوده است. در نهایت این مقاله بر آن است که با تأکید بر تقویت روحیه مطالبه‌گری حجّاج ، این نکته را یادآوری کند که کارگزارن حج و حج گزاران باید برقراری تعادل میان امنیت و حقوق انسانی و به وجود آوردن فضایی امن در موسم حج را به عنوان مطالبه ای بر حق از خادم الحرمین الشریفین مطرح کنند. در کنار احترام به قوانین دولت میزبان، تأمین امنیت زائران در تمام ابعاد باید مورد مطالبه جدّی تمام مسلمانان قرار گیرد.