گونه شناسی زیارتگاه های جهان اسلام در سده ششم هجری بر اساس کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات هروی

کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات تألیف علی بن ابی بکر هروی (م ۶۱۱ق)، کهن ترین اثری به شمار می آید که موضوع آن اختصاصاً مزارنگاریِ جهان اسلام است. هروی در این کتاب ضمن معرفی شمار قابل توجهی از اماکن مقدس و زیارتگاه های جهان اسلام، تصویر تا حدودی فراگیر از گونه های این زیارتگاه ها در زمان تألیف کتاب (نیمه دوم سده ششم هجری) به دست داده است. با توجه به اهمیت این کتاب در ثبت آگاهی های مربوط به اماکن مقدس اسلامی، در این نوشتار نویسنده تلاش کرده است تا بر اساس این کتاب، گونه های مختلف این گونه اماکن را در سده ششم هجری بازشناخته و دسته بندی کند. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که در سده های میانی اسلامی (با محوریت سده ششم)، افزون بر مساجد مقدس، قبور و آرامگاه های منسوب به شخصیت های مقدس، گونه های دیگری از زیارتگاه ها همچون زیارتگاه های مبتنی بر خواب و رؤیا، قدمگاه ها و پنجه گاه ها، آثار و اشیای منسوب به شخصیت های مقدس، چاه ها، چشمه ها و پدیده های طبیعی مقدس نیز میان مسلمانان رواج داشته است.