شبهه: عصمت ائمه مستلزم وجود امام‌های معصوم در همه مناطق اسلامی

شبهه هفتم: عصمت ائمه مستلزم وجود امام‌های معصوم در همه مناطق اسلامی

بعضی از منکران عصمت، لازمه قول به عصمت ائمه _{(علیهم السلام)} را وجود امام‌های معصوم در همه بلاد اسلام دانسته‌اند. احمد امین معتقد است که اگر وجود شخص معصوم ضروری است، بايد در همه مناطق و کشورها معصوم وجود داشته باشد؛ زیرا یک معصوم برای همه کشورها و ملت‌ها، به دليل پراکنده بودن آنها در مناطق مختلف، کافی نیست و منصوب کردن نائبان متعد در مناطق مختلف نیز به خاطر معصوم نبودن آنها، کافی نیست.[1]

پاسخ

پاسخ نقضی:

اگر نگوییم این اشکال به همه پیامبران معصوم _{(علیهم السلام)} وارد است، دست کم می‌توان گفت چنین شبهه‌ای عصمت پیامبر اسلام _{(صلی الله علیه و آله)} را نیز زیر سؤال می‌برد؛ زیرا شاید بتوان گفت در دوران پیش از اسلام، پیامبران زیادی در مناطق مختلف وجود داشتند؛ اما در زمان خاتم پیامبران _{(صلی الله علیه و آله)}، در همه مناطق و نواحیْ شخص معصوم وجود نداشت؛ بلکه پیامبر اسلام _{(صلی الله علیه و آله)} برای مناطق مختلف، حاکمان و نائبان غیر معصوم نصب می‌کرد؛ درحالی‌که همان‌طور که گذشت، اهل سنت همانند شیعه به عصمت پیامبر اسلام _{(صلی الله علیه و آله)} باور دارند.

پاسخ حلی:

باید روشن شود که هدف از وجود امام معصوم میان مردم چیست. چه نیازی به وجود امام معصوم هست؟ اگر ملاک و غایت وجود امام معصومْ روشن شود، شبهه مذکور نیز حل و برطرف خواهد شد.

هدف و غایت اصلی وجود امام معصوم پس از پیامبر اسلام _{(صلی الله علیه و آله)}، حفظ شریعت از هرگونه تغییر و تحریف، و تبیین و تفسیر صحیح معارف دین و ابلاغ آن به مردم است. چنین وظایفی تنها از عهده شخص معصوم برمی‌آید؛ زیرا اساساً کسی می‌تواند حافظ شرع باشد که اولاً به همه احکام و اسرار شریعت عالم باشد و ثانیاً احتمال گمراهی و خطا و به کار بستن هوای نفس در حفظ شریعت در او وجود نداشته باشد؛ به عبارت دیگر در حفظ شریعت معصوم باشد.[2] امامی که معصوم از گناه و اشتباه و لغزش نیست، چگونه می‌تواند از دین و شریعت الهی محافظت کند؟! همان‌طور که در دلایل عقلی عصمت امام آمده است، از آنجا كه بشر دچار خطا و گمراهی مي‏شود و به تنهايي نمی‌تواند راه صواب و حق را بيابد، ائمه _{(علیهم السلام)} نصب شدند تا بشر را از خطا حفظ کنند و برای اینکه ائمه _{(علیهم السلام)} بتوانند مردم را از خطا و گمراهی برهانند و به راه راست و سعادت رهنمون سازند، باید خود مصون از خطا و گمراهی باشند.[3]

افزون بر اینها، برای اینکه مردم بتوانند به امام و جانشین پیامبر _{(علیهم السلام)} اعتماد و اطمینان کامل داشته باشند، باید او معصوم و محفوظ از گناه و خطا باشد. اگر امام، اهل گناه و فسق و فجور باشد، اعتماد مردم نسبت به او از بین می‌رود و مردم از او اطاعت و پیروی نخواهند کرد. در این صورت امام هم نمی‌تواند معارف و احکام خدا را تبلیغ و ترویج كند[4] و هدف از تعیین امامان برای حفظ شریعت و در نتیجه هدایت بشریت نقض می‌شود.

با توجه به هدف و غایت وجود امام معصوم، می‌توان گفت چه ضرورتی دارد که در همه مناطق و نواحی امام معصوم وجود داشته باشد؟! برای حفظ شریعت و دین، یک امام معصوم در هر دوران و عصر کافی است. در مناطق مختلف نیز نصب و تعیین نائب و نماینده کفایت می‌کند؛ زیرا نائبان امام با پیروی از دستورات امام، می‌توانند در مناطق مختلف به تبلیغ و ترویج دین بپردازند و در صورت برخورد با هرگونه مشکل در امر دین، از طریق تماس با امام معصوم، مشکل را حل کنند. از آنجا که اطاعت بی‌قید و شرط مردم از نمایندگان و نائبان لازم نیست، عصمت آنها نیز ضرورتی ندارد. سیره پیامبر اسلام _{(صلی الله علیه و آله)} و اساساً سیره عقلا در امر حکومت نیز چنین است که حاکمی در رأس امور قرار می‌گیرد و نائبان و نمایندگانی برای خود در مناطق مختلف تعیین می‌کند و از طریق آن نمایندگان، به اداره امور مناطق مخلتف می‌پردازد. امام نیز ـ که رئیس و حاکم دینی و دنیایی مردم است ـ طبق همین سیره عقلا در مناطق مختلف برای خود نمایندگانی تعیین و نصب می‌کند.

آنچه مهم و مسلم است این است که هیچ عصر و دوره‌ای نباید از امام معصوم خالی باشد؛ در غير اين صورت حفظ شریعت و دین با مشکل مواجه خواهد شد. اگر در هر دوره و زمان، یک امام معصوم وجود داشته باشد، او می‌تواند با کمک نمایندگان شایسته، از عهده وظیفه حفظ و تبیین شریعت به نحو احسن برآید.

نتیجه‌گیری

عصمت ائمه اطهار _{(علیهم السلام)} از جمله باورها و مسائل اختلافی میان شیعیان امامیه و فرق اهل سنت است. فرق اهل سنتْ منکر عصمت امامان _{(علیهم السلام)} هستند. با بررسی آیات و روایات متعدد ـ از جمله آیه اولو‌الامر و آیه تطهیر و حدیث متواتر ثقلین، سفینه و امان ـ روشن شد که عصمت ائمه اطهار _{(علیهم السلام)} امری مسلم و برحق است و عصمت ایشان نه‌تنها مخالف عقل و کتاب و سنت نیست، بلکه کاملاً موافق و برآمده از کتاب و سنت و عقل است.

درباره گستره و قلمرو عصمت ائمه _{(علیهم السلام)} نیز با وجود اختلافاتی که میان شیعیان هست، بیشتر علمای امامیه به عصمت مطلق امامان _{(علیهم السلام)} (عصمت از گناه ـ کبیره و صغیره ـ و سهو و اشتباه در تمام عمر) معتقد هستند.

با وجود دلایل متعدد عقلی و نقلی بر عصمت ائمه _{(علیهم السلام)}، مخالفان شیعه ـ مانند وهابیت ـ شبهاتی بر عصمت ائمه _{(علیهم السلام)} وارد کرده‌اند که برخی از آنها در این نوشتار بررسی و نقد شد و روشن گرديد که هیچ یک از آن شبهات بر تفسیر صحیح عصمت ائمه _{(علیهم السلام)} وارد نیست و این‌گونه شبهات یا ناشی از عدم فهم صحیح عصمت است یا ناشي از عناد و دشمنی وهابیت با ائمه _{(علیهم السلام)} و شیعیان امامیه؛ زیرا توجه به حقیقت و ماهیت عصمت ائمه _{(علیهم السلام)} ـ که با حقیقت عصمت پیامبران _{(علیهم السلام)} یکی است ـ و نیز توجه به پیشینه تاریخی باور به عصمت، بسیاری از این شبهات را نقش بر آب می‌کند.

[1]. احمد امين، ضحي الاسلام، ج۳، ص۸۶۱.

[2]. شعراني، شرح فارسي تجريد الاعتقاد، ص510؛ محمدي، شرح كشف المراد، ص413-415.

[3]. طوسي، الاقتصاد، ص305؛ محمدي، شرح كشف المراد، ص412.

[4]. علامه حلي، کشف المراد، ص185؛ شعراني، شرح فارسي تجريد الاعتقاد، ص511؛ محمدي، شرح كشف المراد، ص415. برخي اين مطلب را به عنوان دليلي مستقل براي عصمت امام ذکر کرده‌اند. (ر.ک: علامه حلي، کشف المراد، ص185؛ شعراني، شرح فارسي تجريد الاعتقاد، ص511)